Gebeurtenissen
Uit het Kalendarium van Tiel
Het Kalendarium van Tiel beschrijft duizenden grote en kleine gebeurtenissen uit de geschiedenis van Tiel.
Hieronder staat een aantal gebeurtenissen uit de periode 1940-1945, gebeurtenissen waaraan oorlogsslachtoffers zijn gerelateerd.
De tientallen oorlogsslachtoffers die hieronder niet staan aangegeven vindt u wel terug op de pagina Slachtoffers Oorlogsgeweld.
Evacuatie (13-14 mei 1940)
Om 03.30 uur kondigen sirenes de evacuatie aan en begeeft men zich met proviand voor één dag en dekens naar de verzamelplaatsen. De uittocht begint om 04.30 uur per fiets en met circa tweehonderd personen- en vrachtauto's, onder meer aangevoerd uit Gouda. Duizenden trekken onder dreigend mitrailleurvuur via Beusichem en Vianen richting Gouda, de laatsten vertrekken om 12.00 uur.
Een paar honderd ingezetenen blijven in Tiel waaronder de burgemeester, de politie en personen voor wie geen vervoer beschikbaar is; de Distributiedienst wordt wel geëvacueerd.
De volgende dag om 06.00 uur krijgen de in en rond Gouda geëvacueerde Betuwnaren via de evacuatieleiders opdracht verder te trekken naar o.a. Alphen a/d Rijn, Boskoop, Hazerswoude en Leiderdorp; Gouda dient ontlast te worden ten behoeve van vluchtelingen uit het gebombardeerde Rotterdam. De heenreis vergt in totaal drie slachtoffers.
Deze slachtoffers waren:
Richardus HofsJohanna OmmerthOttolina Agnita de Haas
Monumenten (13 augustus 1940)
Burgemeester Cambier van Nooten neemt het initiatief tot het vormen van een comité uit de burgerij voor het oprichten van een monument ter herdenking van de in de oorlog gevallen Tielse militairen. Op 19 september wordt dit comité geïnstalleerd, voorzitter is Dr. W.L. Beekman.
Om onduidelijke redenen wordt dit monument echter niet opgericht. Wel vermelden het verzetsmonument aan de Havendijk (in 1996 verplaatst naar het Kerkplein) en een bord in de gedachteniskapel van de Sint-Dominicuskerk de namen van zes tijdens de meidagen van 1940 gesneuvelde of vermiste Tielse militairen. Het gaat om de volgende namen:
slachtoffers:
Jacobus Gerrit Goijer Cornelis Jan Koopmans Dirk Krouwel Philip van Setten Jan van Veenendaal Pieter de Vries
Verzet (26 augustus 1942)
Door verraad kan een deel van de Tielse Ordedienst, in vergadering bijeen in de woning van bakker Van Veenendaal aan de Medelsestraat 126, worden gearresteerd. De Duitsers beschikken over een lijst met namen van verzetsstrijders van wie er thuis een aantal wordt opgehaald. Zeventien Tielenaren worden uiteindelijk per vrachtauto naar Arnhem overgebracht. Een lange weg van gevangenschap, verhoren en veroordelingen ligt voor hen. Zes mannen zullen Tiel niet terugzien. J. van Veenendaal, V.J.M, van Hesteren, Gerrit Laagwater en H. Blijdenstein worden op 10 december 1943 geëxecuteerd, J.H. Cieraad op 29 augustus 1944. P. Peterse overlijdt in mei 1945 in een Duits kamp.
Veerbaas H. Blijdenstein heeft een oorlogsgraf gekregen op de R.K.-Begraafplaats aan de ].D. van Leeuwenstraat. Dit is het enige graf in Tiel dat onderhouden werd door de Nederlandse Oorlogsgravenstichting. In 2009 zijn de stoffelijke resten overgebracht naar Ereveld Loenen.
slachtoffers:
Jan van Veenendaal Vincent van Hesteren Hendrik Blijdenstein Jan Cieraad Pieter Peterse Gerrit Laagwater
Joodse gezindte (16 november 1942)
Commissaris van Politie J.S. de Jong krijgt van de Sicherheitspolizei te Arnhem het bevel om alle in de gemeente Tiel verblijvende joden, voor zover deze niet zijn voorzien van een Ausweis of gehuwd zijn met niet-joden, op 17 november te arresteren en over te brengen naar kamp Westerbork.
De Jong weigert, wordt op staande voet geschorst en in december ontslagen. De leiding wordt overgenomen door de inspecteur van politie D.J.K.W. Overeem, lid van de NSB. Hij zal het bevel ten uitvoer brengen.
N.B. Een aantal joden wordt tijdig gewaarschuwd en kan onderduiken. Ook worden door goedwillende artsen en ambtenaren medische attesten en verklaringen van onmisbaarheid afgegeven. Mede daardoor blijven de arrestaties voorlopig beperkt tot de familie Van Buuren (Plein 15) en mevrouw Van der Horst (Pameijerstraat). Zij overleven hun deportatie niet.
slachtoffers:
Suus van Buuren Samuel Joseph van Buuren Mietje Goldsmid Rika van der Horst
Joodse gezindte (januari 1943)
Suus van Buuren, een van de in november opgepakte joden, werpt een aan haar vriendin geadresseerde briefkaart uit de trein, die haar van Westerbork naar Polen brengt. Haar boodschap luidt "Met ons is 't goed". Als de vriendin de kaart ontvangt, is Suus al omgebracht.
slachtoffer:
Suus van Buuren
Joodse gezindte (29 maart 1943)
Op bevel van Rijkscommissaris Dr. Anton Seyss-Inquart gelast de commissaris-generaal voor de Openbare Veiligheid, Hans Rauter, de deportatie van de Joden naar de kampen Vught en Westerbork. In Tiel melden zich de gezinnen van S. de Winter (Jodenstraatje 1), S. de Winter (Plein 3) en J. Elburg, voorganger van Nederlands-Israëlitische gemeente. S. de Winter (Plein) wordt met zijn echtgenote afgevoerd naar Westerbork. De overige zes personen worden op 10 april naar Vught gebracht. Slechts twee van deze Tielenaren zullen de deportaties overleven.
- In totaal 33 Joden hebben zich niet gemeld en zijn ondergedoken. Onder hen A. Bartels, die aanvankelijk nog tevergeefs om uitstel vraagt om te kunnen oogsten.
- Namens de Joodse Raad voor Amsterdam heeft haar vertegenwoordiger in Tiel, S. de Winter (Jodenstraatje), met busondernemer M. Verhoeks het vervoer per bus naar kamp Vught geregeld.
- Als logisch gevolg van deze deportaties wordt op 10 april voor alle Joden, uitgezonderd die met een gemengd huwelijk, een verblijfsverbod van kracht in alle provincies met uitzondering van Utrecht en Noord- en Zuid-Holland. Zie ook de desbetreffende beschikking.
Gijzelingen (1 mei 1943)
Naar aanleiding van de stakingen van de laatste aprildagen verricht het Sonderkommando van de SS een aantal aanhoudingen. In aanwezigheid van opperluitenant van politie Overeem duren de verhoren de gehele nacht. Burgemeester Cambier van Nooten treedt op als tolk. De volgende dag worden zes gearresteerden naar Arnhem overgebracht, waar twee van hen, T. Campagne en D. van Zetten, door het Standsgericht ter dood worden veroordeeld en voor het vuurpeloton sterven.
slachtoffers:
Teunis Campagne Dirk van Zetten
Verzet (19 november 1943)
De burgemeester stuurt een viertal gratieverzoeken naar de commissaris der Provincie Gelderland met het verzoek deze ten spoedigste door te zenden aan de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied, Dr. Seyss-Inquart. Het betreft de verzetslieden H. Blijdenstein, G.J. Laagwater, V.J.M, van Hesteren en J. van Veenendaal, die recent door het Feldgericht ter dood zijn veroordeeld.
De gratieverzoeken worden afgewezen.
slachtoffers:
Jan van VeenendaalVincent van HesterenHendrik BlijdensteinGerrit Laagwater
Verzet (15 februari 1944)
Het pro-Duitse dagblad De Teisterbander bericht dat een drietal terroristen, waaronder de Tielenaar R. van Veenendaal, door het Polizeistandgericht te Soest ter dood werd veroordeeld. Zij pleegden in september 1943 een overval op het distributiekantoor te Geldermalsen en doodden op 3 november van dat jaar de Centrale Controledienst-ambtenaar Muller. Van Veenendaal is op 16 februari 1944 gefusilleerd.
Noot: Rut van Veenendaal was, hoewel hij enige tijd in Tiel heeft gewoond, geen Tielenaar. Hij woonde in Soest en behoorde tot de knokploeg Soest, die plaatselijk actief was maar ook enige malen overvallen uitvoerde in de Betuwe. Hij wordt op twee oorlogsmonumenten in Tiel herdacht.
slachtoffer: Rut van Veenenaal
Arrestatie en fusillade (20 september 1944)
Een Duitse patrouille neemt veertien mannen uit Wamel gevangen. Er zou vanuit Wamel op de Duitsers geschoten zijn. Eerder op de dag hadden de Duitsers vanaf Tiel het Wamelse Veerhuis en de woning van de veerbaas in brand geschoten.
De veertien mannen worden meegevoerd naar Tiel en worden bij de coupure, zonder vorm van proces, gefusilleerd.
slachtoffers:
Antoon den BiemanPiet DingenoutsHuub van EchteldJohannes Marinus SchonenbergWim SchonenbergKarel van EchteldNicolaas van EchteldDirk Cornelis JanssenJan van der WielenJan van RooijPiet ElsenSigebertus Johannes Gerardus JanssenPetrus Johannes JanssenHendrik Schonenberg
Luchtaanval (28 september 1944)
Engelse vliegtuigen bombarderen de haven, waarbij op de loswal twee jongens gedood worden en een meisje zwaar gewond raakt.
P.S. Een EHBO-oorlogsdagboek meldt dat er (naast twee doden) drie gewonden waren, van wie één later eveneens overleed. Waarschijnlijk wordt hierbij dat meisje bedoeld.
slachtoffers: Jan Hendrik van Lith Cornelis Platte Machalina Boudewijn
Beschietingen (30 september 1944)
Vanuit Maas en Waal vinden zware beschietingen plaats op de omgeving van het Nachtegaalslaantje, waarbij een inwoner gedood wordt en enkele anderen gewond raken.
slachtoffer: Ali Keijman
Arrestatie (15 oktober 1944)
De heer en mevrouw Ebbens worden in hun woning aan de Mauriksestraat gearresteerd in verband met hulp aan geallieerde militairen. In het huis zaten een Amerikaanse en een Engelse verbindingsofficier. Zij zijn ook gevangen genomen. Het huis wordt platgebrand. Fekko Ebbens wordt op 14 november gefusilleerd.
slachtoffer:
Fekko Jans Ebbens
Gijzeling (23 oktober 1944)
De Duitsers nemen zes gijzelaars gevangen, van wie er 's avonds vier worden vrijgelaten. Verzetsman P. Oosterlee wordt in de tuin van het woonhuis van de familie Van Hesteren aan de Grotebrugse Grintweg door de Duitsers bij een vluchtpoging doodgeschoten. Twee eveneens gevangen genomen verzetsmensen P. Noordzij en G. v.d. Zalm keren niet terug.
Klik voor gegevens op een der onderstaande links.
Pieter Oosterlee Maarten Leendert Noordzij Geurt van der Zalm
Arrestatie, overval en fusillade (21-24 december 1944)
Mevrouw Van Elzen wordt in haar woning aan de Papesteeg gearresteerd en ingesloten in het politiebureau. Zij en haar man worden ervan verdacht een Engelse piloot verborgen te hebben houden.
Op 23 december om 11.15 's avonds uur wordt een overval op het politiebureau gepleegd, waarbij mevrouw Van Elzen wordt bevrijd. De wacht wordt opgesloten. Diezelfde nacht nemen de Duitsers vijf mannen in gijzeling. Zij maken bekend, dat deze gijzelaars worden gefusilleerd als de daders de volgende dag niet voor 12.00 uur zijn gevonden. Verder wordt gedreigd met volledige evacuatie en het doodschieten van 500 mannen. De volgende morgen worden nog vier Tielenaren gearresteerd.
Op 24 december om 12.30 uur worden op de binnenplaats van de gevangenis vijf gijzelaars gefusilleerd.
Dat zijn:
Wim van den BogaardJan DaalderopIzak DasbergNicolaas Adriaan OostingaSties Weijman
Beschietingen (1 januari 1945)
Bij de zwaarste beschietingen die tot nu toe hebben plaats gevonden, vallen vele doden en gewonden. De omgeving van het station wordt zwaar getroffen.
Tijdens reddingswerkzaamheden wordt de heer Th. Gennissen van de Rode Kruiscolonne gedood.
Slachtoffers op 1 en 2 januari 1945 zijn:
Theo GennissenMaria van der HorstGerritje GemminkDinie TonenDirk van den BergGerrit van AschThomas Vallinga
Evacuatie (8-14 januari 1945)
De Duitsers maken bekend, dat alle inwoners van Tiel moeten evacueren naar Friesland met als tussenstation Driebergen. De uittocht is gepland op 10, 12 en 14 januari. Ieder mag slechts 35 kg meenemen.
Vanaf 14 januari wordt Tiel volledig ontruimd. Onder leiding van Ortscommandant Stüdemann jagen de Duitsers de mensen hun huizen uit. Het wordt een barre tocht, want het vriest hard en er ligt een pak sneeuw.
De schamele bezittingen worden meegevoerd op kleine wagentjes of handkarren. Slechts een enkeling beschikt over paard en wagen.
Bij het veer te Wijk bij Duurstede zijn lange wachttijden. Door een ijzige stormwind raken veel mensen door de koude bevangen, van wie er vijf sterven.
slachtoffers:
Jenneke Klazina van FloresteinAart van EckGerdina Maria MarsmanMaria Johanna Petronella Francina PfeilPeter van de Pol
Achterblijvers (26 januari 1945)
Enige Tielenaren, die voor de Duitsers van belang zijn, moesten bij de evacuatie in Tiel blijven, zoals enige werknemers van De Betuwe, een bakker en een aantal gravers. Zij worden gehuisvest in de Stationsstraat en in de Dorpsstraat in Drumpt. Bij zware beschietingen worden enige gravers gedood.
Tot de slachtofers behoort:
Cornelis Antonius Callaars
Oorlogsslachtoffertjes na afloop van de oorlog (11 juni 1945)
Aan het einde van de Lingedijk komen door het ontploffen van een kist met projectielen vijf spelende kinderen om het leven. Een zesde kind raakt zwaar gewond.
De vijf slachtoffers zijn:
Willy BenninkHelmus SiemonsSjoerd Sijsma (Lzn)Sjoerd Sijsma (Azn)Albert van Zijderveldt